MERT İNAN- Büyük Taarruz’un 100. yılında, destansı varoluş uğraşına ait birçok anı bulunuyor. Fakat bu anı ve notlar ortasında, Atatürk’ün en yakınında bulunan gazeteci Falih Rıfkı Atay’ın kaleme aldıkları ise o periyot yaşananların anlaşılması açısından kritik değerde. Atay, Kurtuluş Savaşı anılarını içeren “Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri” isimli yapıtında, Büyük Taarruz’a ait şunları aktarıyor:
“Her gün olduğu üzere, matbaada çalışıyoruz. Şimdi Çatalca üstüne yürüyen Yunan fırkalarından kaygı içindeyiz. Bir rivayete nazaran, şayet biz son teklifleri kabul etmezsek, Yunanlılar İstanbul’u alacaklar. Bütün ümit Fransız işgal ordusunun ve siyasetinin direncine bağlıdır. Şimdi Saray Babıali ve hepsinin fevkinde Kroker Otelinin saltanatı var. Rum ve Ermeni sansürlerinden geçirebilmek için yazılarımızı bin itina ile yazıyoruz.”
‘ORDU BİR KIŞ DAHA DAYANAMAZ’
FALİH RIFKI ATAY
Büyük Taarruz’un ne vakit yapılacağına ait kimsenin bilgi sahibi olmadığını Atay şöyle aktarıyor: “Ankara yolcularından alışıldığı üzere hazırlık ve harp haberleri alıyoruz. Bu haberlere kendilerinin de inandığı yok. Çabucak herkesin başına şu ‘fikr-i sabit’ yerleşiyor. Bu sonbaharda Ankara düzgün makus bir harekette bulunmazsa, kışın Anadolu’yu tutmak mümkün değildir. Ordunun siperler içinde bir kış daha geçirmeye tahammül edeceğinden kuşku ediyoruz. Zafer sözü lakin siyaset edebiyatının ağzında, salâhiyet sahibi zannettiklerimizin çabucak hepsi bizim bir taarruz teşebbüsümüzün cinnet olduğu kanaatindedir. Sonra öğrendik ki, Ankara’da dahil vaziyet daha öteki türlü değildi. Zafere iman etmiş olanlar orada da azınlık. Bir gözümüz Çatalca’da, bir gözümüz Londra’da. Siyasetin kararını bekliyoruz.”
TAARRUZ İKİ GÜN SONRA DUYULDU
Takvimler fakat 28 Ağustos’u gösterdiğinde Türk Ordusu’nun Afyon cephesinde Yunan çizgilerine taarruz etiğini öğrenen Atay şunları yazıyor: “Ordumuz Afyonkarahisar cephesinde Yunan sınırlarına taarruz etti. Yunan bildirisi ise mütemadiyen muvaffakiyetsizliğimizden geri çekildiğimizden, birtakım mesleklerin birer süre işgal ettiğimizden bahsediyor. Muvaffak olamazsak her şey bitti değil mi? Bu suale herkes ‘Evet!’ yanıtını veriyor. Ya Mustafa Kemal Paşa, o nerede? Her halde taarruzu bir niyete veriliyor. Kimileri diyorlar ki ‘Meclisteki muhaliflerden o kadar bıktı ki herçebadâbat (ister istemez) harekete geçti.’ Bu herçebadâbat sözünü bu türlü yakıştıramıyoruz. Kesinlikle bir bildiği, bir düşündüğü var. Lakin nedir? O esnada, onun beynindeki esrara vâkıf olmak için, canımızı vereceğiz.”
‘MUSTAFA KEMAL PAŞA’YI ESİR ALDILAR’ PALAVRASI YAYILDI
Atay’ın, 1 Eylül 1922 günü İstanbul’da yaşananlara ait anlattıkları da epeyce çarpıcıdır: “Eylül’ün biriydi, akşamüzeri Ada’ya gidiyordum. Vapurda büyük bir Rum kalabalığı vardı. Eski keder gitmiş, bir şeyler konuşuyorlar, gülüşüyorlar, bize garip bir üslupta bakıyorlardı. Merakla soruşturdum, sanki ani bir musibete mi uğramıştık? Arkadaşlarımdan biri, çeneleri kilitlenmiş, kulağıma eğilerek: ‘Güya bozulmuşuz Uşak’ta Mustafa Kemal Paşa’yı esir almışlar.’ O dakika nasıl ölmediğime hayret ediyorum. Geceyi kendini kaybeden bir ağır hasta üzere, hezeyan içinde geçirdim. Sabahleyin matbaaya can attık, kimimiz Hilâl-i Ahmer’e, kimimiz Beyoğlu’na koştuk. Kentte büyük yağmurlardan önceki boğucu hava vardı, teneffüs edemiyorduk. Hilal-i Ahmer Ankara’ya sordu. Akşama kadar heyecan ve ateş içinde dolaştık, durduk. Nihayet Hilâl-i Ahmer’e bir şifre geldiğini haber verdiler. Bu şifre âdeta Türk tarihinin anahtarı idi. Gittik, şu haberi okudular: ‘Yeni Yunan Başkumandanı General Trikopis Erkân-ı Harbiye Reisi, Levazım Reisi, 13. Fırka Kumandanı 2 Eylül akşamı Uşak civarında esir edilerek Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’nin karargâhlarına gönderilmiştir. Başkumandan Mustafa Kemal Paşa Hazretleri esirlerine nezaketle muamele ederek yeni Başkumandanı mukadderatın bu cilvesinden ötürü teselli eylemiştir. Güya havadisi bâtın tutacaktık, Ankara’nın tenbihi bu türlü idi. Mümkün olsa gazeteyi bir tarafa bırakıp münadi üzere sokaklarda bağırırdık. Susmak ve saklamak mümkün mü idi? Nihayet ‘Akşam’ gazetesinin matbaa pencerelerinden, sokakla çıldırmış üzere, saçlarını yolan, göğüslerini döven, yerlere yatarak çırpınan halka dağıttığımız nüshası ve bütün sayfayı dolduran klişe; ‘Elhamdülillah İzmir’e kavuştuk.”