Şebnem TURHAN
Türkiye’de hisse senedi ve devlet tahvillerinden son yıllarda sürekli çıkış yapan yabancı yatırımcının bu menkul kıymetlerdeki payı tarihi en düşük seviyeye geriledi. Yabancının hisse senedinde yüzde 31,67’ye tahvillerde ise sadece yüzde 0,83’e kadar indi. Yüksek enflasyon nedeniyle getiri arayışındaki yerli yatırımcının ise tek seçeneği olarak duran Borsa İstanbul’da ise yabancı yokluğunda çok sert ve hızlı yükseliş ve düşüşler ise yaşanmaya dün de devam etti. Analistlerin sığ piyasa olarak nitelendirdiği borsada dün edinilen bilgiye göre güçlü beklenen bilanço raporlarının etkisiyle bir yabancı bankanın düşük bir miktarda bile olsa alım emirleri vermesi bankacılık hisselerinde gün içinde yüzde 10’a varan yükseliş yaşattı. BİST100 endeksinde de yüzde 5’e varan yükseliş gözlendi.
Hissede bu yılki çıkış 3.5 milyar dolar
Yabancı yatırımcı son 5 senedir Türk finansal yatırım araçlarından sürekli çıkış yapıyor. 2020 yılında 4.25 milyar dolar ve 2021 yılında 1.43 milyar dolar hisse senedi portföylerini azaltan yabancı yatırımcılar 7 Ekim 2022 itibariyle ise bu yıl hisse senedi piyasasından 3.48 milyar dolarlık daha çıkış yaptı. Son iki yılda yapılan 5.7 milyar dolarlık çıkışın üzerine bu yıl da yaklaşık 3.5 milyar dolarlık satış daha eklendiğinde 2020’den beri yabancının hissede satışı 9.2 milyar doları aşmış durumda. 7 Ekim itibariyle yabancı yatırımcının son 1 yıllık hisse senetlerinden çıkışı da 3.54 milyar dolara ulaştı. Yabancı yatırımcının 2020 yılında en yüksek olarak yüzde 66’ya ulaşan yabancının hissedeki payı yıl ortalamasında yüzde 50’ye gerilerken 2021’de bu oran yüzde 40’a kadar indi. Bu yıl ise gerilemesini aralıksız sürdürerek yüzde 31,67’ye düştü.
Devlet iç borçlanma senetlerinde de durum aynı. Bir dönem yüzde 30’lara kadar gelen yabancının devlet tahvillerindeki payı son yıllarda oldukça hızlı düşüyor. Ocak 2020’da yüzde 11,6 seviyesinde olan yabancının tahvillerdeki payı 2020 Nisan’a gelindiğinde yüzde 7 seviyesine kadar indi. 2020 sonunda ise artık yabancının payı yüzde 4’ün altına geldi. 2021 yılında yüzde 4 seviyesinde seyreden yabancı payı 2022 yılına ise yüzde 3’ün altında başladı. Bu düşüş yıl boyu sürekli devam etti ve önce 1 seviyelerine ve temmuz itibariyle de yüzde 1’in altına geriledi.
Bu yıl satışları 5.5 milyar doları aştı
7 Ekim haftası itibariyle de yabancının tahvildeki payı yüzde 0,83 ile tarihi en düşük seviyesini görmüş oldu. Merkez Bankası verilerine göre bu yıl yabancının tahvildeki çıkışı 2 milyar doları aşmış durumda. Son 1 yıldaki satışları ise 2.66 milyar dolar seviyesinde bulunuyor.
Merkez Bankası verilerine göre 7 Ekim haftasında da yabancılar hisse senedinde 136 milyon dolar net satış gerçekleştirdi. Tahvildeki 87 milyon dolar ve şirket borçlanma senetlerindeki 3 milyon dolar satışlarıyla birlikte haftalık satış 226 milyon doları buldu. Yılbaşından 7 Ekim haftasına kadar yabancının Türk menkul kıymetlerinden çıkışı da 5.5 milyar doları aşmış vaziyette.
‘Yabancı anlayana kadar uzak duracaktır’
TOBB ETÜ Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atılım Murat, borsada özellikle borsada hissedar olan ve uzun vadeli olarak saplanıp kalmış fonlar dışında yabancı kalmadığını dile getirdi. Murat, dönem dönem yabancı girişi diye belirtilenin ise ‘vur-kaç’ peşindeki günlük işlem yapan ufak tefek miktarlar olduğunu söyleyerek yabancının kısa vadede Türkiye’ye geleceklerini de pek zannetmediğini vurguladı. Murat şöyle konuştu: “Vur kaç peşinde yatırımcıların yanı sıra seçim rallilerine katılım sağlayabilir yabancı yatırımcılar. Ancak çok kısa vadeli düşünen yabancılar olacaktır bu girişleri yapan. Önceki yıllardaki gibi yabancıların Türk finansal varlıklarına katılacaklarını düşünmüyorum. Türkiye’ye geri dönmek için de yabancı yatırımcılar seçim sonucuyla beraber seçim sonrasında yapılacakları görmek isteyeceklerdir. Reformlar ne olacak, mevcut politikalar devam mı edilecek? Kur korumalı mevduat gibi ki KKM’de 85 milyar dolar para birikti, görünen o ki seçime kadar bu 100 milyar doların üzerine çıkacak. Muazzam bir rakam bu seçim sonrasında bu KKM’den vaz mı geçilecek? Yabancı yatırımcılar uygulanan ekonomi politikalarını anlamaya çalışıyorlar ama anlayamıyorlar. Yüksek enflasyona rağmen bu şekilde faiz politikasının sürdürülmesini anlayamadıkları için anlamadıkları yerde olmuyorlar. O nedenle toz duman kalkana kadar ekonomi politikası yabancılar için daha anlaşılır hale gelene kadar yabancı Türk finansal varlıklardan uzak duracaklardır.”
Marbaş Menkul Genel Müdür Yardımcısı Soner Kuru, TL varlıklar açısından yabancı çıkışının dünden bugüne sebepleri ne ise, bugün itibariyle o sebepler büyük ölçüde masada durmaya devam ettiğini dile getirerek “Diğer taraftan son birkaç yıldır takip ettiğimiz küresel likidite bolluğu döneminde dahi oldukça sınırlı seyreden yabancı takaslarının; yurt dışının sıkılaştığı bu dönemde artması ihtimalini oldukça zayıf görüyoruz” dedi.
Tera Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan da mecbur kaldıkları ortağı oldukları hisseler dışında yabancı yatırımcının kalmadığına işaret ederek “Ülkede olağanüstü bir olumsuz haber gelmedikçe (Rusya-Ukrayna savaşında olan gibi) ya da frontier market olmazsak yabancının satacağı mal kalmadı kayda değer olarak. Ve bu şartlarda yabancı yatırımcının geri döneceğini düşünmüyoruz” diye konuştu.
Yabancı olsaydı bu tarz sert hareketler sık sık yaşanmayabilirdi
Borsa İstanbul yüksek enflasyonda getiri arayışındaki yatırımcının tek alternatifi durumunda. Yabancı payının yüzde 31,67’ye kadar gerilediği ve analistler olarak sığ piyasa adlandırılması yapılan Borsa İstanbul’da dün yine çok sert yükseliş hareketleri yaşandı. Güçlü beklenen bilançolar nedeniyle bilanço dönemi öncesi yükseliş borsada bekleniyordu ancak analistler dün bankacılık hisselerinde yüzde 10’u BİST100’de yüzde 5’i aşan yükselişlerin biraz fazla olduğu görüşünde. BİST100’de uzmanların 4000 endeks hedefi bulunsa da bu kadar hızlı ve kısa zamanda hedefe ulaşılması beklenmiyordu. Çok hızlı hareketleri sağlıklı bulmayan analistler sert yükselişin sert düşüşü olduğu uyarısını da yaptı. TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atılım Murat yabancı yatırımcılar eskisi gibi Türk hisse senetlerinde olsaydı borsadaki geçen ay yaşanan hareketin gerçekleşmeyeceğini dile getirdi. Yabancıların piyasada olmasının bir avantajının da fiyat keşfi konusunda kolaylık sağlamaları olduğunu vurgulayan Murat şöyle konuştu: “Hisse senedinin adil fiyatının ne olduğunun hesaplanmasında yabancı yatırımcıların büyük rolü oluyordu, önceki yıllarda gördük. Yabancının olmadığı yerde de son hisse senetlerinde gözlendiği gibi durumlar yaşanıyor. O harekette yabancı olsaydı yabancı hemen satar ve yükselişi durdururdu. Fiyat keşfi konusunda yabancıların desteği iyi oluyordu. Yabancı ve yerlinin dengeli bir dağılımının olması hem tahvil bonoda hem hissede adil fiyatın oluşmasında çok önem taşıyor.” Marbaş Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Soner Kuru da bundan bir kaç sene öncesine kıyasla oransal olarak çok daha fazla yatırımcının takasları görmek istediğini belirterek “Şirket değerlemek yerine daha çok X aracı kurum almış alalım, Y aracı kurum satmış satalım analizi var. Bu da iki yöne volatiliteyi arttırıyor, yabancı işlemleri genelde kurumsal olduğu için onlar daha çok kimin ne yaptığına bakmadan fiyata göre işlem yaparlardı. Haliyle volatilitenin arttığı günlerde piyasanın ters yönünde emniyet supabı işlevi görüp alışın ya da satışın derinleşmesine engel olurlardı. Şimdi bu yok, haliyle alıcılı günlerde de satıcılı günlerde de hareket derinleşiyor” diye konuştu.
Yerlinin hisse senedi varlıkları 1 trilyon lirayı aştı
Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB), 2022 yılı Eylül ayı “Finansal Piyasa Özet” verilerini açıkladı. TSPB verilerine göre, yerli yatırımcıların pay senedi varlıkları 1 trilyon lirayı aşarak tarihi rekor seviyeye ulaştı. TSPB verileri, 2021 yılı sonunda 524.7 milyar lira olan yerli yatırımcıların pay senedi varlıklarının, dokuz ayda yüzde 97,4 artarak 2022 Eylül sonunda 1 trilyon 36 milyar liraya çıktığını ortaya koydu. TSPB’nin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ve Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) kaynaklarından derleyerek hazırladığı “Finansal Piyasa Özet” verilerine göre, yerli yatırımcıların pay senedi varlıkları Eylül 2021- Eylül 2022 dönemini kapsayan bir yılda ise yüzde 157 oranında arttı. Varlıklardaki büyüme enflasyonu yendi yerli yatırımcıların pay senedi varlıklarındaki söz konusu büyüme, gerek yıllık (TÜFE yıllık yüzde 83,45) gerekse dokuz aylık (TÜFE dokuz aylık yüzde 52,40) enflasyonun üzerinde gerçekleşti. Başka bir ifadeyle TSPB verileri, gerek yıllık bazda gerekse bu yılın dokuz ayı itibariyle pay senetlerine yatırım yapan yerli yatırımcıların, tasarruflarının enflasyon karşısında korunduğunu gösterdi. Bu yıl eylül sonu itibariyle 1 trilyon 36 milyar lira olan yerli yatırımcıların pay senedi varlıklarının, 498 milyar lirası kurumsal yatırımcılar ve tüzel kişilere, 537 milyar lirası ise bireysel yatırımcılara ait. Borsa İstanbul pay senedi piyasasında, bakiyeli yatırımcı sayısı da artmaya devam ediyor. 2021 yılı sonunda 2 milyon 355 bin olan Borsa İstanbul pay senedi piyasasındaki bakiyeli yatırımcı sayısı, dokuz ayda 313 bin artarak, eylül ayında 2 milyon 688 bine çıktı. TSPB verilerine göre, bu yılın dokuz ayında yerli yatırımcıların finansal varlıklarında en yüksek oranlı büyüme, pay senetlerinin yanı sıra TL mevduatlarda yaşandı. KKM etkisiyle, bu yılın başından itibaren yerli yatırımcıların TL mevduatları istikrarlı büyüdü.
