Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Ukrayna toprakları neredeyse her yıl olan sellere alışıktı. 7 Mart 2014’te Rusya’ya bağlanma kararı almadan evvel Sivastopol da Ukrayna sonları içinde kalıyordu. Her selde onlarca kişi hayatını kaybettiğinden artık suların fazla gelip duvarları aşması bir ‘afet’ olarak isimlendiriliyordu. Çünkü canlıların hayatı kelam konusu olduğunda bu, ‘acil durum’ oluyordu. En sonuncusu 2024’te olan sellerin, en şiddetlisi 2020’de, en ilginci ise 1992’de yaşanmıştı. Meskenleri, bahçe duvarlarını yıkan, ağaçları kıran sel, bir balinayı da yuvasından etmişti. Bir beyaz balina ve daha sonra ‘Aydın’ ismini alacak olan sempatik dost, Karadeniz’e kaçmış ve buradaki seyahatinde Sinop’un Gerze kıyılarına da uğramıştı. 25 Ocak 1991’de Aydın’ı görmeye binlerce kişi geldi, o bir daha gelmemek üzere gittikten sonra da Gerze, heykelleriyle süslendi. Onun isminin kıssası ise yuvasız kalan bembeyaz bir balinanın ışıl ışıl parlamasından gelmiyordu!
YUVAYI SEL, GERZE’Yİ BALİNA BASTI
25 Ocak 1992 günü, Gerze’nin Gürzüvet (Yenikent) sularında birinci kere Mehmet İzmirli tarafından görülen bir yabancı vardı. Yunus desen değil, köpek balığından çok daha sempatik olan bu canlı bembeyaz, kocaman ve güler yüzlüydü. Sirklerde oyunlar oynayan, beşerlerle kurdukları bağ ile duygulandıran deniz canlılarından biri olan Beluga balinası, birinci sefer o gün Karadeniz’de görüldü. Bu beyaz balina, doğal hayat alanı Kuzey Kutbu olmasına karşın Karadeniz’de ne arıyordu? Üstelik pek sempatik olmasına karşın göz gerisi edilemeyecek bir özelliği daha vardı. Belugalar hayatta kalmak için soğuk suya ve her gün en az 60 kiloluk besine muhtaçlık duyuyordu. Ortalama insan tartısı 62 kilo olduğu düşünüldüğünde Beluga biraz ürkütücü olabilirdi. Lakin Belugalar için insanlara ziyan vermek pek de sevdikleri bir aktivite değildi. Karadeniz’de onu kimse şimdi tanımıyor olsa da Beluga dünyaya kendini ‘Aydın’ diye tanıtmak üzereydi!
Bu sempatik balinanın Karadeniz’de hatta Sinop’un Gerze kıyılarında ne aradığına gelince, yanıt 305 kilometre ötedeki Sivastopol’daydı. 1991 kışı o vakit Ukrayna toprağı olan Sivastopol için sert geçiyor ve pek çok beşeri yapıya hasar veren sel suları Karadeniz’e dökülüyordu. Hayvanlar Evolüsyon ve Morfolojisi Enstitüsü’nün araştırma havuzundan sel sırasında kaçan 2 beyaz balinadan biri olan Aydın’ın kıssası de bu türlü başlamıştı. Asıl ismi Tishka’ydı ve 1992’de 8 yaşındaydı. İngilizlerin bilgilerine nazaran canlı ‘mayın taşıyıcısı’ olarak yetiştirildiği Kazachi Koyu’ndaki askeri tesisten firar etmişti. Bir asker olarak yetiştirilen balinanın rütbesi de ‘Çavuş’tu. 19 Eylül 1991’de yağmur hiç olmadığı kadar güçlü yağıyor ve askeri tesisin de içinde olduğu alan sel sularına esir oluyordu. Taşan sular yunus konutunun kafesini parçalamış ve havuzdaki canlılar Karadeniz’de özgür kalmıştı. Birinin nerede olduğu bilinmiyor olsa da Tishka, yani herkesin tanıdığı ismiyle Aydın artık Gerze’deydi!
Onun en özel anılarını ise dişhekimi, müellif ve gezgin namıdiğer ‘Düş Hekimi’ Yalçın Ergir tüm dokümanlarıyla ‘Beyaz Balina Aydın’ yazısında kaleme aldı. Ergir, Aydın’ın vedasından evvelki tüm sürecin arşiv fotoğraflarını da derleyerek ölümsüzleştiren isim oldu.
TÜM GERZE AYDIN’A, AYDIN DA ONLARA HAYRAN
İnsanları insanlardan daha çok seven, onlara ağızlarını kulaklarına vardıracak anlar yaşatan balina, Gerze Limanı’nda yaşayan ve herkesin sevdiği ‘Aydın’ isimli zihinsel engelli, şişman birinin ismini almıştı. Lakin Aydın, bir balina için akıllıydı. Yediklerini ve ona yemek verenleri seçerdi, pullu balık yemiyor lakin kendisine ikram edilen tirsi, uskumru, kolyoz üzere pulsuz balıkları evvel havada takla attırıp başından yarısına kadar yutuyor, gerisini de üflüyordu. Gerzelilerin işi gücü Aydın olmuştu. Her gün yerli yabancı onlarca kişi Aydın’ı görmeye geliyordu. Periyodun belediye lideri Dr. Durmuş Çetin de Aydın’a sahip çıkmak için ne gerekiyorsa yapıyordu. Hatta bakımı için Tarım Bakanlığı İlçe Müdürlüğü’nden Vehbi Uslu’yu vazifelendirmişti. Yemesi gereken balık ölçüsü günlük 60 kiloydu. Fakat Aydın’ı besleyen halk ve yetkililer ne yaptıysa da 40 kilo kadar balık Aydın’a verilebiliyordu. Gerzeli balıkçılar kendi balıkları bittiğinde, Balık Hali’nden ceplerindeki tüm parayla balık alarak onu besliyordu. Aydın’a ziyan gelmesin diye kıyıya ağ bile kurmuyorlardı. Hatta Aydın’ın beslenebilmesi için banka şubelerinde hesaplar bile açılıyordu.
Bu şirin balina Gerzelileri öylesine sevmiş ve benimsemişti ki ‘Aydın’ denince bakıyor, kıyıdaki insanların elinde naylon poşette bile olsa balık gördüğünde yüzerek yanlarına geliyordu. Aydın’ı beslemek ve korumakla misyonlu olan Vehbi Uslu ve Rasim Kaya, her sabah 08.00 ila 09.00 saatleri ortasında Aydın’ı ismiyle çağırıyor, başını sevip 20 kilo balık veriyordu. Gerisini balıkçılar ve halk verse de Vehbi Uslu, Aydın’a olur olmaz yiyecek verenlere pürüz oluyordu. Aydın ise sanıldığından çok daha akıllıydı ve makûs niyetle verilenleri, yiyeceği verenin hızına tükürüyordu. Kendisine balık verildiğinde ise çabucak yutmuyordu. Aydın, tahminen de teşekkür etmek için evvel balığa ağzında taklalar attırıp sonra başının ya da gerdanının okşanmasını bekliyordu. Bütün bunları yapmadan balığı asla yutmuyordu. Kendisine top atıldığında ise gidip topu getiriyordu. Bu Aydın için eğlenceli bir oyun olduğundan topun tekrar atılması için gidip geri getiriyor ve kendisine topu atan bireye fırlatıyordu. Aydın, Gerzeli balıkçılara ve teknelere eşlik ediyor ve bazen suyun üzerine çıkıp teknede balık olup olmadığına bakıyordu. Teknelere eşlik ederken bazen sırtüstü bazen de yan yan yüzüyor, bilhassa Vehbi Uslu teknedeyse gözünü ondan hiç ayırmıyordu.
8 GÜN SONRA, ELVEDA AYDIN…
Aydın Gerze’de çok seviliyor, fakat Ukrayna balinanın iadesini istemekten hiç vazgeçmiyordu. O devir İngiltere Prensi olan Kral III. Charles, balinanın hür yaşaması için kampanyaya katıldı. Hatta kampanyaya dayanak olmak isten ünlü İngiliz müzisyen Paul McCartney, Gerze’de Aydın için konser vermeye hazırlanıyordu. Lakin yapılan kampanyalar istendiği üzere değil, beklendiği üzere sonuçlanmıştı. Ukrayna’nın Sivastopol’a, Rusya ile Japonya ortasındaki Kuzey Buz Denizi’nin Bering Boğazı’ndan getirdiği balina için mahkeme Ukrayna’ya iade edilmesi kararını verdi. Aydın’ın şöhreti bu süreçte tüm dünyaya yayıldı. Genç yaşlı herkes Aydın’la yatıyor, Aydın’la kalkıyordu. Aydın’ı görmek isteyenler için cinsler düzenleniyordu. Gerze’ye, Aydın’ı görmeye İngiliz, İspanyol, Amerikan, Kanadalı, Fransız, Japon pek çok yabancı basın mensubuyla, göğüslü hayvan uzmanları, Greenpeace üzere etraf örgütü üyeleri geliyordu. Hatta Gerze kıyıları balık sesinde frekans vererek Aydın’ı kilometrelerce öteden çağıran bilim insanlarıyla dolup taşıyordu. Artık otellerde boş oda bulmak bile çok zorlaşmıştı.
Aydın bu kadar sevilirken onu Ukrayna’ya verme fikri, herkesi korkutuyordu. Periyodun başbakanı Süleyman Demirel ve Bakanlar Kurulu, kabine toplantısında Aydın’ın korunması ve Türkiye’de yaşaması için üniversiteler ve milletlerarası kuruluşlarla temasa geçiyordu. İngilizler Aydın’ı almak için 25 bin poundu (1 milyon 109 bin lira) Türkiye’ye göndermiş, belediye lideri Dr. Durmuş da parayı İngilizlere geri göndermişti. İngilizler hiç pes etmiyor ve Aydın için “Deniz suyu sıcaklığı 16 dereceyi geçerse yaşayamaz” diyordu. 6 Nisan 1992 günü, CYC-1031 borda numaralı İrbis gemisi Giresun’un Espiye İlçesi açıklarına Aydın’ı almak için geldi. Greenpeace üyeleri Aydın’ı vermemek için karşı koyarken, Aydın da var gücüyle kendisini almak isteyenlere direniyordu. 1,5 saat direndikten sonra yırtıcı bir halde başından kement geçirilip kuyruğundan sıkıştırılan Aydın, gemiye çekildi. Gerzelilerin üzerine titrediği balina, onu almaya çalışanlar yüzünden yaralanmıştı. Olaya şahit olanlar gözyaşlarını tutamıyordu. Sevgili balinalarından ayrılıyor olmak gereğince üzücüyken, bir de Aydın’ın yaralanmış olması acıyı dayanılmaz hale getiriyordu.
14 Nisan 1993’te, ‘Sivastopol’a kendi başına dönemeyeceği için almaya geldiklerini’ söyleyenlere inat Aydın, Gerze’den karga tulumba alındıktan 8 gün sonra yeniden kaçtı. Aydın 8 gün başka kaldığı Gerzelilere yine kavuşmuştu. Birkaç ay sonra 18 Temmuz 1993’te Gerze’de, Gerze Şenliği başlayacaktı ve herkes Aydın’ın orada olmasını istiyordu. Oysa onu bir müddettir kimse görmemişti ve gelmesi büyük bir sürpriz olurdu. Artık şenlik başlamak üzereydi, orkestra yerini almış, halk limana toplanmıştı. Saat tam 17.00’de birden sesler yükseldi, sevinçle yayılan kahkahaların tek bir manası vardı: Aydın gelmişti! Aydın gelir gelmez limanda çeşitler attı, herkese başını sevdirdi. Gerçek şenlik artık başlamıştı. Bu ortada Gemlik’ten gelen bir haber son derece şaşırtıcıydı. Gemlik’te bir beyaz balina bulunduğu ve onun Aydın’la birlikte havuzdan kaçan öbür balina olduğu söyleniyordu. Adını da ‘Ahu’ koymuşlardı. Kısa müddet sonra erkek olduğu anlaşılınca ismi ‘Ali’ olarak değiştirildi. Lakin Ali birinci ve son sefer o vakit görüldü. Ali ile ilgili kıssa kısa da olsa, yıllarca Gerzelilerin kalbinde yaşayacak olan Aydın, dünyaya kendini tanıtmıştı. Aydın’ın son defa görüldüğü şenlik gününü ise Müellif Yalçın Bayer şöyle anlatıyordu:
“Festival merasimi sırasında limana giren Aydın, hünerlerini sergileyerek halka bayram havası yaşattı. Rıhtım boyunca yavaş yavaş ilerleyerek tüm Gerzelilerin kendisine dokunmasına müsaade verdi. Bu, tahminen de Aydın’ın Gerze’ye vedasıydı.”