Kadir Işık
Denemeler, bize birtakım şeylerin yaşanarak öğrenilemeyeceğini, diğerlerinin tecrübelerinden de yararlanmamız, öğrenmemiz gerektiğini fısıldayan metinlerdir. Bir okurun okuma listesinde olması gereken kitapların başında yer alırlar. Son yıllarda hayatın içinden, mutfağından, günlük ömrün gözden kaçırdığımız detayları üzerine yazılan denemeler çoğunlukta. Şu an kelamını ettiğim kitaplardan birini okuyorum. Fransız muharrir Adele Van Reeth’in kaleminden ‘Sıradan Hayat’, Notos Kitap etiketiyle yılın son ayında yayımlandı. ‘Sıradan Hayat’, okuru uzak diyarlara taşıyan, hayatı üzerine seyahate çıkaran kitaplardan.
Adele Van Reeth, köşe muharriri, filozof ve radyo programcısı bir Fransız. Amerikalı felsefeci Stanley Cavell’ın çalışmalarına dayanarak sıradanlık kavramı üzerine araştırma yapıyor. Denemelerinden birinin alt başlığını Mutluluğun Peşinde olarak belirleyen Reeth, Stanley Cavell’la buluştuğu bir akşam yemeğinde filozofa sıradanlığı soruyor lakin net bir karşılık alamıyor. Sonunda hayatı boyunca ona yol gösteren, eşlik eden yazarlarda, filozoflarda sıradanlık hakkında tatmin edici bir tanıma rastlamamanın verdiği hayal kırıklığını yaşıyor.
Kitap boyunca Sokrates’ten Henry David Thoreau’a, Emerson’dan Jack Kerouac’a toplumun kültür birikimine katkı sunan farklı sanat kısımlarından birçok filozof, muharrir ve sinemacının fikirlerini okuyoruz. Ancak kitapta sıra dışı olan şey muharririn içinde büyüyen bir öbür canlı, bebeği, tek vücutta atan iki kalbin onda uyandırdığı his yoğunluğu, bayanın yaratıcılığı. Müellifin bayan olması, kadınlık hallerine değinmesi yazdıklarına ayrıyeten bir samimiyet katıyor. Reeth tek çocuğu ve birlikte yaşadığı adamın üç çocuğuyla münasebetini, yer yer otobiyografik öğeler taşıyan anlatımını farklı başlıklar atlında kaleme almış. Kürtaj olmadan evvel uzandığı ultrason muayenehanesinde tabibin, karnında ikiz olduğunu söylediğinde Reeth daha evvel verdiği kararı gözden geçiriyor. “Bu benim hareketimi iki kere daha mı besbelli kılıyordu? Yahut iki defa daha mı zorlaştırıyordu.” Böylesine değerli bir karar evresinde öncüllerinin yazdıklarına başvuruyor, bir sefer daha düşünüyor. Ebe sözünün Fransızcadaki karşılığı bilge bayan. “Sokrates ruhu doğurturken ebe vücutları doğurtur. Lakin her ikisi de ‘doğurmaya hazır’ olanlarla meşguldür yalnızca. Nihayetinde her ikisi de doğurmanın her vakit acı içinde gerçekleştiğini bildiklerinden ‘bu acıyı uyandırmanın ve dindirmenin’ tekniklerini bilirler.” Reeth doğurmaya, acıya ve acısının tekrar dindirilmesine hazır mı?
Sıradan Hayat, Adèle Van Reeth, Tercüman: Zeynep Bengü, 176 syf., Notos Kitap, 2022. Doğum, vefat, hastalık, göç, evlilik ya da bir yakının kaybı, ayrılık ya da bir travma sıradan hayatlarımızın istikametini değiştiren değerli yol ayırımları. Başımıza gelen her berbat olayda geçmişe sarıyoruz, hayatımızdaki birçok şeyi yine gözden geçiriyoruz; o an bulunduğumuz yerde, önümüzü tıkayan problemde görmezden geldiğimiz, yok saydığımız birçok şey bize kendini yeni baştan sorgulatıyor. Nerede yanlış yaptım sorusu yeni yol arayışında zihnimizde çınlıyor.
Kitapta biz okurları da sıradan hayatın dışına çıkaran birçok kısımla karşılaşıyoruz. Bilhassa bir yerde, müellifin niyetleri zihnimde domino tesiri yarattı: “Uzun mühlet birebir yerde kaldığımda ya da ziyadesiyle düzgün tanıdığım insanların yanında, sıradan hayat birden teğe, beklenenin tersine, büyük bir şiddetin yerine dönüşüyor – güya ipe asılan bir ceset salonun ortasında dikiliyormuş ve hedef hiçbir şey olmamış üzere yaşamaya devam etmekmiş üzere. Bu durum çok erken başladı, rastgele bir anda beni tiksindiren ‘neredeyse hiçbir şey’in bu doygunluğu, yüzün ortasına inen aparkatlar üzere karşıladığım otomatik cümleler. Beşerlerle yakınlaştıkça bu şiddete daha çok maruz kalıyorum. Daima tıpkı yere varan telaffuzlar, söylendiği anda devasa bir bıkkınlık uyandıran evvelce iddia edilen sözler.” Beşerde böylesine ağır hisler uyandıran, şahsa yeni yollar açan, mevcut durumuna katlanmak zorunda bırakmayan hiç kuşkusuz okudukları, bu minvalde kurduğu hayat.
Kitabı kenara bıraktığımda sevinç, haz, memnunluk kavramları üzerine düşünürken yakalıyorum kendimi. Olaylar ve yaşananlar karşısında duyarlılığımız arttıkça bu üç his bir anda ortadan kalkıyor, geride yalnızca acının tortusu kalıyor. Ancak hiçbir his daima değil, bunu biliyoruz, hepsi farklı hallerde birbirini tetikliyor, hüzün olmasa memnunluk anlamsız olacaktı, her şey tersiyle var olabiliyor. Bakış açımız, hislerimizin yoğunluğunu belirleyen en aktif duruş olsa gerek.
Pascal, “İnsanın tüm bahtsızlığı tek bir şeyden ileri gelir, o da bir odada sakin kalmayı bilmemesidir” diyor, bir noktada çağdaş kent beşerinin çıkmazına kapı aralıyor. Uyuşturucunun, alkolün, antidepresanların çok kullanımı insanın içinde bulunduğu durumdan uzaklaşma uğraşından öbür ne olabilir. Günümüzde sıradan olan, bize sıradan gelen lakin bizi keyifli etmeyen birçok şeyi yıkmalı ve yerine sıra dışı hayatlar, yapılar, anılar oluşturmalıyız, tahminen de tek problemimiz bu. Gerimize bakmadan epey yıl kurduğumuz, dişimizden tırnağımızdan arttırdığımız lakin karşılığında kocaman bir ömür verdiğimiz işimizi, alışkanlıklarımızı bir kalemde geride bırakmalıyız. Bunu yapmak yürek ister, ne yazık ki yaşadığımız, bize yaşatılan hayatlar daha en baştan bu yüreği elimizden alıyor, yerini kaygıyla dolduruyor. Elde kalan tek şey teslimiyet, çaresizlik. Bu noktada sıradan hayatların konforuna sığınıyor, herkes üzere olmak için kazananı olmayan bir yarışta nefes nefese koşturuyoruz. Tahminen de sıra dışılığın göz kamaştırıcı ömrünü ne değerine olursa olsun önümüze bir gaye olarak koymalı ya da içinde bulunduğumuz hayata başkaldırmalıyız.
Kitap, okura sıradan hayatlar üzerine farklı bir bakış açısı sunuyor. Kitabın son sayfasını çevirdiğimde fikirlerimi tekrar şekillendirmeye çalışıyorum, sıradan olmayanı arıyor, sıradan olmayan üzerine baş yoruyorum. Beğenilen, hayatımız boyunca yaptığımız şey sıradan olmayanın peşinde gitmek değil mi ya da herkes üzere mi olmak?
Günler sonra George Elliot’un ‘Middlemarch’ isimli romanından altını çizdiğim birkaç cümleyle karşılaşıyorum: “İnsanların tümüyle sıradan hayatlarına dair keskin bir görüşümüz ve sezgimiz olsaydı, bu, çimenlerin büyüme sesini ve sincapların kalp atışını duymaya benzeriydi. Sessizliğin karşı çizgisinde duran bu uğuldamadan ölmemiz gerekirdi. İşte bu yüzden, ortamızda en süratli olan, ortalıkta aptallık yumağı olarak isimlendiriliyor.” Bu durumda sıradan hayat ne vakit, nerede, nasıl başlıyor ya da bir hayatın sıradan olduğuna kim karar veriyor, biz mi, en çok yanılanlar olarak buna muhakkak karşı çıkan da biz değil miyiz. Karşı mı? Neye? Pekala, kim bizi sıra dışına çıkarabilir ya da sıra dışı hayat dediğimiz hayatlar nerede yaşanıyor?