AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) akabinde Birleşmiş Milletler Tepesi için ABD’ye gitti. Uçakta kendisine eşlik eden gazetecilerin sorularını yanıtlayan Erdoğan, ‘Türkiye Şanghay İşbirliği Örgütü‘ne katılacak mı?’ sorusuna ”ilişkilerin daha ileri boyutlara taşınabileceğini’‘ belirten bir cevap verdi. İşte, gündemdeki Şangay İş Birliği Örgütü’ne dair merak edilenler…
ŞANGHAY BEŞLİSİ NE DEMEK, ŞİÖ NE VAKİT KURULDU?
Şangay Beşlisi Asya ülkeleri tarafından oluşturulan bir işbirliği örgütüdür. Şanghay İşbirliği Örgütü (İngilizce: Shanghai Cooperation Organization) yahut Şanghay Paktı ismini teşkilâtın birinci toplandığı yerden, Çin’in metropol kenti olan Şanghay’dan almaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın 1996 yılında oluşturdukları yapılanma Şanghay Beşlisi olarak anılıyordu.
ŞANGHAY TEŞKİLATI’NA HANGİ ÜLKELER ÜYE?
Şanghay İşbirliği Örgütü, 2001’de Özbekistan’ın iştirakiyle üye sayısını altıya çıkarttı.9 Haziran 2017’de Nur-Sultan’da gerçekleştiren tepede Hindistan ve Pakistan’ın örgüte katılması ile üye sayısı sekize çıktı. Gözlemci statüsünde olan İran’ın 17 Eylül 2021’de Şanghay İşbirliği Örgütüne tam üye olarak kabul edilmesi ile üye sayısı dokuza çıktı.
Şanghay İşbirliği Örgütü’nde Rusya ve Çin olmak üzere iki ana jeopolitik eksen bulunuyor.
Orta Asya ülkeleri ve Hindistan, Rusya eksenine yakın dururken, Pakistan ve İran Çin eksenine daha yakın görünüyorlar. Çin tarafından desteklenen İran’ın tam üyelik sürecine karşı, Rusya’nın örgüt içinde güçler istikrarını sağlamak ismine Türkiye’yi Şanghay Beşlisi’nin içinde görmek istediği öngörülüyor.
ŞANGHAY İŞ BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ EMELİ NE?
2007 Bişkek Zirvesi’nde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in “Tek kutuplu dünya kabul edilemez” açıklaması, örgütün misyonunu özetlemektedir. Çıkış noktasına baktığımızda, üye ülkelerin hudut bölgelerinde askeri itimadı sağlamak üzere görünse de, birincil maksat ABD suretinde batıya karşı alternatif ve tesirli blok oluşturmak, ikincil emel ise dünya nüfusunun 1/4’ünün yaşadığı coğrafyada, en büyük güvenlik tehditleri olarak deklare ettikleri terör, ayrılıkçılık ve aşırıcılıkla gayret ismi altında bu coğrafyada yaşayan halk ve uygarlıkları dizginlemektir.
Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) ortaya çıkmasının arkasında, Çin’in teşebbüsleri kıymetli rol oynamıştır. 1990’lı yılların başında Çin’in bölgeye olan ilgisinin gerisindeki faktörler şunlardır:
- Batı bölgelerinin gelişimi
- Soğuk Savaş sonrasında ülkelerin güç ve birlik endişeleri
- Dünyanın odağındaki güç: Kara altın (petrol) ihtiyaco ve iş birliği
- Batılı ülkelerin iş birliği
- Sınır güvenliği
ŞANGAY İŞ BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ VE TÜRKİYE
Şanghay İşbirliği Örgütü 2008 yılındaki Duşanbe Zirvesi’nde, örgütle irtibat kurmak isteyen ve gözlemci pozisyonunda olmayan üçüncü ülke ve milletlerarası kuruluşlarla alakaların kurumsal bir çerçeveye oturtulması gayesiyle, “Diyalog Paydaşlığı Statüsü” ismi altında yeni bir sistem oluşturdu.
Türkiye 2011 yılındaki müracaatının akabinde Türkiye Şangay İşbirliği Örgütü’ne 2012’de Diyalog Ortağı olarak katıldı. İştirak sonrası kararı pahalandıran Çinli akademisyenler ve Rus analistler bu kararın hem örgüt hem de Türkiye açısından bir ihtilal niteliğinde olduğunu belirttiler.
Bu sistemin manası ve gücünü açıklamak gerekirse; Şanghay Teşkilatı için, Diyalog Ortağı ülke “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcılar” statüsünün ise üzerinde yer alıyor.
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kasım 2016’daki konuşmasında ”Türkiye bir sefer kendini rahat hissetmeli. ‘Benim için varsa yoksa AB’ dememeli. Kanaatim bu. Mesela Şanghay 5’lisinde Türkiye niçin olmasın” diyen Erdoğan “Türkiye’nin Şanghay 5’lisi içinde yer alması, çok daha rahat hareket etmesini sağlayacaktır” tabirlerini kullanmıştı.
Geçen gün gerçekleşen toplantı ise, Türkiye’nin Şanghay İş Birliği Örgütü ile kurduğu en üst seviye münasebet oldu.
