Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 2055 yılı, birtakım doğal hoşluklar için sonun çoktan gelmiş olduğu bir tarih olabilir. Rengârenk balıkların ve deniz canlılarının yuvası olan mercan resifleri global ısınma bu süratle devam ederse büsbütün yok olma tehdidi altında. IPCC’nin (Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli) datalarına nazaran, global ısınmayı endüstrileşme öncesi düzeylere yani 1850 ila 1900 yılları ortasına kıyasla iki santigrat derecenin altında sınırlamayı amaçlayan memleketler arası iklim siyaseti gayesi olan ‘2C global ısınma’ aslında büyük bir tehlikenin de habercisi. Eğer 2 derecelik fark denetim altında tutulmazsa, dünyadaki tropikal resiflerin yüzde 99’unun kaybolması kaçınılmaz olacak. Küresel ısınma 1,5 dereceyle hudutlu kalsa da tropikal resiflerin yüzde 70 ila 90’ı yok olma tehlikesiyle yüzleşecek. Resiflerin yok olması, pek çok canlının da yuvasını kaybetmesi demek. Peki sarsıntı üzere doğal afetlerde can alan ve yeryüzünün dört bir yanını saran beton, su altındaki ömrü sürdürmeye kâfi mi? Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Sarı, mercanları ve okyanuslardaki asıl oksijen kaynaklarını Milliyet.com.tr’ye anlattı.
HER GEÇEN GÜN BİRER BİRER EKSİLİYOR
1998’den evvel 704 mercan tipi varken, o günlerde yalnızca 13’ü tehdit altındaydı. Günümüzde ise bu sayı 240’a ulaşmış durumda. Yani her geçen gün mercanlar dünyadan birer birer eksiliyor Yüzde 70’ini tek başına ürettiği oksijenin kaynağı olduğu bilinmeden kirletilen suların dünyamız için mercanların yok olmasının ‘intihar’ ile sonuçlanmasına ise yaklaşık 20 yıl kaldı. ABD’de yapılan araştırmalar 2055’te mercanların büsbütün tükenmiş olma mümkünlüğünün azımsanamayacak derecede yüksek olduğu ortaya koyuldu. 2100’de ise resiflerin yüzde 93’ü tehdit altında olacak. Bunun en açık ve gerçek anlatımı ise okyanus tabanlarının sırf yüzde 0,0025’ini kaplayan mercanların, su altında yaşayan canlılar için değerli bir yuva olmasından geçiyor.
Mercanların kaybedilmesi, canlıların yuvalarını kaybetmesinin yanında, doğal hoşlukların de yok olmasına da neden olacak. Hem besin kaynağı hem de su altı canlılarının konutu olan mercan resiflerinin yerine ise yapay resifler inşa etmek, pek çok farklı materyalle deneniyor. Lakin tüm bu çalışmaların doğal resiflerin yerini tutması güç. Bugüne dek tahminen yalnızca balıklara ve canlılara yuva olabilmesi bile bir ‘kurtuluş’ olacak yapay resifler, pek çok farklı materyalle inşa edildi. Lakin en zararsızı ve birebir vakitte en faydalısının Prof. Dr. Mustafa Sarı’nın da söz ettiği üzere mermer üzere doğal taşlarla yapılanlar olduğu anlaşıldı. Bu materyalden sonra ise listede beton bloklar vardı. Yani denizin altında bile betonla inşaat yapılabilirdi. Bu defa yeryüzünde olduğunu üzere vefatla sonuçlanması için değil, hayatın sürdürülmesini sağlamak için!
YAŞAMALARI İÇİN BETON YUVALAR DENİZDE!
Yapay resiflerle biyolojik özelliklerini kaybetmiş, erozyona uğramış ve Türkiye’de Boğazlar’da olduğu üzere blok gemi geçişlerinin ağır olduğu yerlerde karşılaşılıyor. Bunun yanında sörf geliştirme bölgeleri üzere yerlerde deniz ömrünü geliştirmek ve tedavi etmek için kurulan insan üretimi sualtı yapıları mercanların eksikliğini doldurmak için kullanılıyor. Yapay resifler batan petrol kuyularından da yapılabiliyor. Bunun en değerli örneği de 1970 yılında kurulan Tower Reef isimli yapay resift. Pek çok kişinin denizleri kirlettiğini savunduğu, hatta pek de haksız olmadıkları bir yapay resif de batan gemilerle yapılıyor. Batan gemiler de su yüzüne çıkarılmayarak, vakitle birer yapay resife dönüştürülüyor. Moloz ve inşaat materyalleri de yapay resif inşasında kullanılıyor.
1972 yılında denizleri kirleteceğinden habersiz, 2 milyon eski otomobil lastiği ABD’li yetkililer tarafından denize bırakıldı. İlerleyen yıllarda ise bunun bir ömür değil, tam manasıyla vefat olduğu anlaşıldı. 1995 yılındaki kasırga büyük pişmanlığın fitilini ateşledi. Lastikler öldürüyordu ve temizlenmeliydi. Bu âlâ bir fikir olmasa da sağlıklı yapay resifler de inşa edilebilirdi. Yapay resiflerse, PVC yahut betondan inşa edilebiliyor. İnşaat metodu ne olursa olsun, yapay resifler, ekseriyetle yosun ve midye, mercan, istiridye üzere omurgasızlar için sert yüzeyler sağlıyor. Buna bağlı olarak yapay resifler, balık toplulukları için besin ve yuva oluyor. Böylece deniz ömrü zenginleşiyor. Peki oksijen üretimi?
‘ASIL OKSİJEN KAYNAĞI RESİFLER DEĞİL’
Oksijensiz ömür kelam konusu olduğunda ise hayatta kalabilecek tek canlı, ‘Henneguya salminicola’ isimli bir parazit! Bali’de bulunan su altı heykelleriyle oluşturulan ve dünyanın en etkileyici dalış noktalarından biri olan alan, birebir vakitte yapay resif olma özelliğine sahip. Bu su altı bahçelerinin en değerli özelliği ise hoş mercanların yaratılmasını ve büyümesini ve deniz hayatına mesken sahipliği yapmasını sağlayan etraf dostu materyallerle inşa edilmesi. Doğal taşlardan yapılan Budizm’in sembolü ‘Buda’ heykeliyle yapay bir su altı cenneti oluşturuldu. Kimilerinin tapınak olduğunu düşündüğü yapay resifin dünyada eşi yok. Prof. Dr. Mustafa Sarı, dünya sularındaki en değerli oksijen kaynaklarının sanılanın bilakis mercan resifleri olmadığını ve yapay resiflerin hangi materyallerle inşa edilmesi gerektiğini şu sözlerle anlattı:
“Fitoplanktonlar ve deniz yüzeyini kaplayan deniz çayırları en değerli oksijen kaynaklarıdır. Mercan resifleri ise canlıların yaşamaları için bir ortamdır. Lakin yapay resif çalışmaları yapılırken de suları atıklarla çöplerle doldurmamak gerekir. Eski ve üzerinde ziyanlı boyalar, yağlar bulunan gemileri batırıp yapay resif yapmak yarardan çok ziyana sebep olur. Bu önemli biçimde ele alınması gereken bir husustur. Eski otobüsler, gemiler ve bu üzere çevreyi kirletecek materyallerle yapay resif yapmak hakikat değil. Bunu yapmak için gereçlerin önemli biçimde süreçlerden geçirilmesi gerekiyor. Batan gemilerin de bu noktada suyun altında bırakılması pek hakikat değil. En güzel resif doğal oranı korumakla yapılır, fakat bunun yanında doğal taşlarla mermerlerle yapılanlar uygun olur. Daha sonra beton bloklar da sağlıklı yapay resifleri imalinde kullanılabiliyor.”