Dünya çapında giderek daha fazla insan, otoimmün hastalıklarla savaşıyor. Yani; bağışıklık sistemleri sağlıklı hücreler ile istilacı mikroorganizmalar arasındaki farkı ayırt edemediği için çeşitli hastalıklara yakalanıyorlar. Bir zamanlar onları koruyan hastalık savunma sistemleri, artık dokularına ve organlarına saldırıyor. Otoimmün hastalıklar, tip 1 diyabetten romatoid artrite, inflamatuar bağırsak hastalığına ve multipl skleroza kadar uzanıyor.
Bu eğilimle mücadele etmek için de büyük uluslararası araştırmalar yapılıyor. James Lee ve Carola Vinuesa isimli iki uzman, otoimmün hastalığın kesin nedenlerini belirlemeye yardımcı olmak için Londra’daki Francis Crick Enstitüsü’nde iki ayrı araştırma grupları oluşturdular.
DAHA ÖNCE HİÇ GÖRÜLMEYEN ÜLKELERDE DE VAKALAR ARTTI
Lee, Observer’a konuyla ilgili şu açıklamaları yaptı: “Batıda yaklaşık 40 yıl önce otoimmün vakalarının sayısı artmaya başladı. Ancak, daha önce bu tür hastalıkları hiç yaşamamış ülkelerde de bu hastalıklardan bazılarının ortaya çıktığını görüyoruz. Örneğin; inflamatuar bağırsak hastalığı vakalarında son zamanlardaki en büyük artış Orta Doğu ve Doğu Asya’da oldu. Ondan önce hastalığı pek görmemişlerdi.”
Yalnızca Birleşik Krallık’ta, en az 4 milyon insan otoimmün hastalıklardan muzdarip. Global olarak artık bu tip hastalık vakalarının yılda yüzde 3 ila yüzde 9 arasında arttığı tahmin ediliyor. Çoğu bilim insanı, çevresel faktörlerin bu yükselişte önemli bir rol oynadığına inanıyor. Daha önce Cambridge Üniversitesi’nde çalışan James Lee, “İnsan genetiği son yıllarda değişmedi. Yani dış dünyada, otoimmün hastalıklara yatkınlığımızı artıracak bir şeyler değişiyor olmalı” dedi.
NEDENİ, FAST FOOD BESLENME
Bu fikir, daha önce Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde bulunan Carola Vinuesa tarafından da desteklendi. Vinuesa, ülkelerin zamanla batı tarzı diyetleri benimsemelerine ve insanların daha fazla fast food tüketmelerine dikkat çekti:
“Fast food beslenme, lif gibi bazı önemli bileşenlerden yoksun ve kanıtlar, bu değişikliğin bir kişinin bağırsaklarımızda bulunan ve çeşitli vücut fonksiyonlarını kontrol etmede önemli rol oynayan mikro organizmaların koleksiyonunu etkilediğini gösteriyor. Bu değişiklikler de şimdi 100’den fazla türü keşfedilmiş olan otoimmün hastalıkları tetikliyor.”
Her iki bilim insanı da, bu tür hastalıklara yakalanmada bireysel duyarlılıkların rol oynadığını, ayrıca çölyak hastalığının yanı sıra lupusu da içeren, iltihaplanmayı ve şişmeyi tetikleyen ve kalp de dahil olmak üzere çeşitli organlarda hasara neden olabilen rahatsızlıkların bulunduğunu vurguladı.
GENETİK YATKINLIK ÜZERİNDE DURULUYOR
Otoimmün hastalıklar arasında; tip I diyabet, romatoid artrit, sedef hastalığı, multipl skleroz (MS), sistemik lupus eritematozus, inflamatuar bağırsak hastalığı gibi rahatsızlıklar yer alıyor.
Vinuesa, “Belli bir genetik yatkınlığınız yoksa, ne kadar Big Mac yerseniz yiyin bir otoimmün hastalığa yakalanmayabilirsiniz. Fast food bayiliklerinin küresel yayılmasını durdurmak için yapabileceğimiz pek bir şey yok. Bunun yerine, otoimmün hastalıkları destekleyen temel genetik mekanizmaları anlamaya çalışıyoruz. Sorunu bu düzeyde çözmek istiyoruz” dedi.
Bunun için de bilim insanlarının çok sayıda birey arasındaki küçük DNA farklılıklarını saptamasını sağlayacak tekniklerin geliştirilmesi gerekir. Lee, “Yakın zamana kadar, bunu yapacak araçlara sahip değildik, ancak şimdi DNA’yı büyük ölçekte sıralamak için inanılmaz bir güce sahibiz ve bu her şeyi değiştirdi. Araştırmaya başladığımda, iltihaplı bağırsak hastalığını tetikleyen yaklaşık yarım düzine DNA varyantı biliyorduk. Şimdi 250’den fazla olduğunu biliyoruz” dedi.
Vinuesa, “Her zaman geliştirilmekte olan potansiyel olarak faydalı birçok yeni terapimiz var, ancak bunları hangi hastalara vereceğimizi bilmiyoruz, çünkü artık hastalığın tam olarak hangi versiyonuna sahip olduklarını bilmediğimizi fark ediyoruz. Ve bu sorun, artık otoimmün araştırmalar için önemli bir hedef. Hastaları nasıl gruplandıracağımızı ve sınıflandıracağımızı öğrenmeliyiz. Ancak bu şekilde onlara doğru tedaviyi önerebiliriz.”
İŞE BAŞLAYAN VE AİLE KURAN GENÇLERDE GÖRÜLÜYOR, TEDAVİSİ YOK
Lee ayrıca, dünya çapında artan otoimmün hastalık vakaları nedeniyle yeni tedavi ve ilaçlara her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulduğunu vurguladı. Ancak bazı durumlar için henüz hiçbir tedavi geliştiremediklerini de belirtti:
“Genellikle gençlerde eğitimlerini tamamlamaya, ilk işlerinde çalışmaya ve aile kurmaya çalışırken gelişen otoimmün hastalıkların tedavisi şu anda yok. Bu da daha fazla insanın ameliyatla karşı karşıya kalacağı veya hayatlarının geri kalanında düzenli iğneler yapmak zorunda kalacağı anlamına geliyor. Hastalar için çok zor ve sağlık hizmetleri üzerinde de büyük bir yük olabilir. Bu nedenle yeni, etkili tedaviler bulmak için acil ihtiyaç var.”