ALİ YILDIRIM
Türkiye’de yaşanan yüksek enflasyonla birlikte, konuttan otomobile-iğneden ipliğe her şeyin fiyatı arttı. Bilhassa konut ve araba satışlarında hiç görülmeyen ve bu vakte kadar duyulmayan sayılar artık söylem edilirken, gereksinim sahipleri için bunlara ulaşmak artık hayal oldu. Dünyada yaşanan çip meselesiyle birlikte araba arzında büyük bir sorun yaşanırken, Türkiye’de sıfır araç kuyrukları neredeyse 6 ayları buldu. Buna bir de fırsatçılar eklenince tabir yerindeyse ‘parayı veren düdüğü çaldı’. Uzun bir müddettir ikinci el araç sitelerinde görülen sıfır arabaların sayısı gün geçtikçe artmaya başladı. Aracı alanlar daha üstünden günler geçmeden sıfır etiketinin üzerinde bedeller yazarak ‘bizde çabucak teslim’ sloganlarıyla pazarlamaya başladı. Kur ve vergi ekseninde tüketici de istediği araç için 3-6 ay üzere bir süreçte sıra beklemek yerine fahiş fiyata satın aldı. Böylelikle ortaya yeni bir talep istikrarı çıktı. Lakin bu durum fazla sürdürülebilir değildi. Hem enflasyonu hem de alım gücünün erimesini tetikleyen durum için artık de bakanlık devreye girdi. Ticaret Bakanı Mehmet Muş’un geçen hafta yaptığı açıklamalar dikkat çekti. Muş, araba satışlarında bayi, galeri ve filo üçgeninde yapılan operasyona dikkat çekti. Muş, bayilerin arabası galeriye satmış üzere fatura kestiğini ve ‘araç yok’ dediğini belirten Muş “Galeride araç katmerli fiyata satılıyor. Şişirilmiş fiyatı kırışıyorlar. Aslında süreç kağıt üzerinde” diye konuştu. Araç kiralama şirketlerinin de (Rent a Car) ana bayiden araç almış üzere görünüp aracı yüksek fiyattan elden çıkardığını tabir eden Muş kelamlarına şöyle devam etti: “Onlara muhakkak kilometre dolmadan yahut aşikâr mühlet geçmeden satış kısıtlaması getireceğiz.” Bu kelamlar üzerine evvelce yapılan kontrollere artık de ikinci el araç ilan siteleri dahil edildi.
Bakanlığın bir çalışması var ancak ayrıntılar net değil
Otomotiv Yetkili Satıcıları Derneği (OYDER) Genel Sekreteri Çınar Noyan KARAR’a açıklamalarda bulundu. Noyan “Bakanlığın sıfır araç satışında önemli bir taslak çalışması var. İkinci elde sıfırın üzerinde gelen fiyatlar sonrasında buna mecbur kaldılar. Alınan sıfır aracın çabucak satılmamasını kaide koymak istiyorlar. Lakin ayrıntılarını bilmiyoruz. Ne bir vakit ne de kilometre bilgisi verildi. Buna yalnızca hukukî bireyler mi dahil onun hakkında da net bir açıklama yok. Gerçek şahısları kapsayıp kapsamadığı konusunda bir net açıklama da şimdilik yok. Şayet gerçek bireyler de tespit edilirse onların da ayrıntılı incelemesi yapılır diye düşünüyorum. Zati uzun bir mühletten beri bayi ile hükmî bireyler ortasında bir alım satım kontratı yapılıyor. Birçok bayi hükmî şahıslara satış yaparken, 6 ay 10 bin kilometre satış mukavelesi yapıyor. Bunun en büyük nedenleri ortasında aracın çabucak ikinci ele daha yüksek bir fiyattan düşmemesi için. Bu aslında bizim kontratlarımızda uzun bir müddettir var. Artık temel mevzu bunu artık bakanlığında devreye girerek yapması. Markaların bu ve gibisi uygulamaları uzun vakittir var. Bayilik kontratlarında esasen yine satıcıya mal sarmak açık halde yasaktır” dedi. İkinci el ilan sitelerine açılan soruşturmayı da pahalandıran Çınar Noyan “Bakanlık ikinci el regülasyonun da önemli bir formda ele almaya başladı” diye konuştu.
6 ay yahut 10 bin kilometre kontratı ticari müşteriler için yapılıyor
Sıfır araç satışlarındaki hareketlilik distribütörlerin de odağında. Birçok bayiye artık talimatlar giderken, merkezler de satışların kime nasıl yapıldığını sorguluyor. Hatta kimi markalar bile satışa çıkan ikinci el sıfıra yakın araçlarının takibini yapıyor. Şimdilik gerçek bireylerin aldığı araçlara bir uygulama resmi olarak yapılmıyor. Ancak uzun bir müddettir ticari unvanlarda alınan araçlar için bayiler mukavele yapıyor. Bizim bildiğimiz 2021 sonlarından beri yapılan muahede kapsamında bilhassa araç filo kontratıyla alınmışsa 10 bin kilometre kaide koşuluyor. Satış için yalnızca kilometre kaidesi yok. Birebir vakitte 6 ay bir vakit zarfının da geçmesi gerekiyor. Şayet kilometre şartını karşılamıyorsanız. Mukaveleyle aldığınız aracın satışını en erken 6 ay sonra ve 3 bin kilometredeyken yapmak gerekiyor.
Emlak ve araba satışı da takip ediliyor
Rekabet Kurumu, sahibinden.com için soruşturma başlattı. Türkiye’deki hür piyasa koşullarının korunması ve çeşitli bölümlerde ‘Tekel’ yapıların önüne geçmeyi hedefleyen Rekabet Kurumu, son olarak sahibinden.com‘u mercek altına aldı. Şirket, sahip olduğu piyasa hâkimiyetini çok fiyat uygulamak suretiyle berbata kullanmakla suçlandı.
Konutta da fahiş fiyatlar gündemde
Sadece araba değil konut fiyatlarında da fahiş artışlar görüldü. Kira bedelleri artık ortalama İstanbul’un ortalama ilçelerinde bile 10 bin liraların üzerine çıktı. Aslında satış tarafında da fiyatlı çalışanın yeni bir mesken alma ihtimali kalmadı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın Mayıs ayına ait konut fiyat endeksine nazaran konut fiyatları geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 145,50 arttı. Aylık artış ise yüzde 12,43 olarak kaydedildi. Enflasyondan arındırılmış artış yüzde 41,1 oldu. Antalya’da, Rusya-Ukrayna savaşının akabinde yaşanan göçün de tesiriyle özellikle kıyı bölgelerindeki kira fiyatları astronomik fiyatlara yükseldi. 2-3 bin olan konut kiraları 20 ile 30 bin TL ortasında değişen fiyatlara ulaştı. Olması gerekenin 10-20 katı yüksek fiyattan mesken kiraladıklarını öğrenen yabancılar, ya kirasını ödememeye başladı ya da indirim beklentisi içine girdi. Kimi yabancı kiracıların ise kira bedellerini ödemeden ya kent değiştirdikleri ya da ülkelerine döndükleri belirtildi.
İkinci el satış sitelerine fahiş fiyat soruşturması
Rekabet Heyeti, çevrim içi platformlar üzerinden ikinci el binek araç alım satımında faaliyet gösteren Otomobilim Com İnternet ve Bilgi Hizmetleri A.Ş., Vava Cars Turkey Otomotiv A.Ş., Otomobil Sepeti Otomotiv Bilişim Danışmanlık Hizmetleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Letgo Taşınabilir İnternet Servisleri ve Ticaret A.Ş.’nin ‘rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama maksadına yönelik uygulamalarda bulundukları’ tezine ait yürüttüğü ön araştırmayı tamamladı. Rekabet Konseyi, kararını internet sitesinde yaptığı duyuru ile paylaştı. Kararda şöyle denildi: “Ön araştırmada elde edilen bilgi, evrak ve yapılan tespitleri 21.07.2022 tarihli toplantısında müzakere eden Rekabet Konseyi, bulguları önemli ve kâfi bularak Otomobilim Com İnternet ve Bilgi Hizmetleri A.Ş., Vava Cars Turkey Otomotiv A.Ş., Otomobil Sepeti Otomotiv Bilişim Danışmanlık Hizmetleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Letgo Taşınabilir İnternet Servisleri ve Ticaret A.Ş. hakkında soruşturma açılmasına, 22-33/528-M sayı ile karar verdi.”
Madde içeriği ‘rekabeti bozma’
4054 Sayılı Rekabetin Önlenmesi hakkında Kanun’un 4. hususu şöyle:
“Belirli bir mal yahut hizmet piyasasında direkt yahut dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama maksadını taşıyan yahut bu etkiyi doğuran veyahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler ortası mutabakatlar, uyumlu aksiyonlar ve teşebbüs birliklerinin bu çeşit karar ve aksiyonları hukuka muhalif ve yasaktır. Bu haller, bilhassa şunlardır:
FİYAT ÖGELERİ: Mal yahut hizmetlerin alım ya da satım fiyatının, fiyatı oluşturan maliyet, kâr üzere ögeler ile her türlü alım veya satım kaidelerinin tespit edilmesi;
PİYASA DENETİMİ: Mal yahut hizmet piyasalarının bölüşülmesi ile her türlü piyasa kaynaklarının yahut ögelerinin paylaşılması ya da denetimi;
TALEP ÖLÇÜSÜNÜ PİYASA DIŞINDA BELİRLEMEK: Mal yahut hizmetin arz ya da talep ölçüsünün denetimi yahut bunların piyasa dışında belirlenmesi;
YENİ GİRECEKLERİN ENGELLENMESİ: Rakip teşebbüslerin faaliyetlerinin zorlaştırılması, kısıtlanması yahut piyasada faaliyet gösteren teşebbüslerin boykot ya da öteki davranışlarla piyasa dışına çıkartılması veyahut piyasaya yeni gireceklerin engellenmesi;
EŞİT ŞAHISLARA FARKLI KOŞULLAR UYGULANMASI: Münhasır bayilik hariç olmak üzere eşit hak, yükümlülük ve edimler için eşit durumdaki şahıslara farklı kuralların uygulanması;
HİZMET SATIN ALMASINI MECBURÎ KILMAK: Muahedenin niteliği yahut ticari teamüllere ters olarak, bir mal yahut hizmet ile birlikte başka mal yahut hizmetin satın alınmasının zarurî kılınması yahut aracı teşebbüs durumundaki alıcıların talep ettiği bir malın ya da hizmetin öbür bir mal yahut hizmetin de alıcı tarafından teşhiri kuralına bağlanması ya da arz edilen bir mal yahut hizmetin tekrar arzına ait koşulların ileri sürülmesi;
UYUMLU AKSİYON HALİ: Bir mutabakatın varlığının ispatlanamadığı durumlarda piyasadaki fiyat değişmelerinin yahut arz ve talep istikrarının ya da teşebbüslerin faaliyet bölgelerinin, rekabetin engellendiği, bozulduğu yahut kısıtlandığı piyasalardakine benzerlik göstermesi, teşebbüslerin uyumlu hareket içinde olduklarına karine teşkil eder. Ekonomik ve rasyonel gerçeklere dayanmak şartıyla taraflardan her biri uyumlu aksiyonda bulunmadığını ispatlayarak sorumluluktan kurtulabilir.